Α) Η μνηστεία ή η απαγωγή Συνήθως οι νέοι και οι νέες της Κρήτης παντρεύονται από αγάπη και αν δεν το εγκρίνει ο πεθερός και η πεθερά το ζευγάρι «κλέβεται», δηλαδή ο γαμπρός παίρνει τη νύφη και φεύγουν σε άγνωστο μέρος ή πιο απλά ο γαμπρός κάνει ότι έκανε και ο συμπατριώτης του (ο Κρηταγενής) Θεός Δίας, που απήγαγε, «ταύρος χειροήθης γενόμενος», την Ευρώπη από τη Φοινίκη και την έφερε στην Κρήτη όπου τρισευτυχισμένοι έκαναν δυο παιδιά, το Μίνωα και τον Ραδάμανθυ. Το λέει και η λαϊκή ρύση: Άμα θέλει η νύφη κι ο γαμπρός -τύφλα να ʽχει η πεθερά κι ο πεθερός
Ωστόσο υπάρχουν και πάρα πολλοί νέοι και νέες που για διάφορους λόγους παντρεύονταν με συνοικέσιο, δηλαδή με τη μεσολάβηση τρίτου προσώπου, του λεγόμενου προξενητή. Πέρα από αυτά και ύστερα από την απόφαση του νέου και της νέας να παντρευτούν, ακολουθεί η έγκριση της οικογένειας, ο αρραβώνας ή άλλως «λογοδόστεμα». Ο πατέρας και αρχηγός της οικογένειας είναι και ο υπεύθυνος για την έγκριση του γάμου και το μελλόνυμφο ζευγάρι οφείλει, όχι μόνο να ακολουθήσει τη συμβουλή του, αλλά και να αποδεχτεί την πιθανή αντίθετη γνώμη του. Η επίσημη έγκριση των γονιών και κυρίως του πατέρα για το γάμο γίνεται συνήθως παρουσία παπά, που ευλογεί τα δακτυλίδια και αφού συνταχθεί το «προικοσύμφωνο», που ορίζει τις οικονομικές λεπτομέρειες του γάμου , παρουσία του προξενητή (αν έχουμε γάμο από προξενιό), ορίζεται και η ημερομηνία του μυστηρίου του γάμου. Σε περίπτωση που έχουμε γάμο από έρωτα ή απαγωγή απλώς κατά τον αρραβώνα ο γαμπρός δεν θέτει καμιά αξίωση. Παίρνει ότι του δώσει ο πεθερός. Ο αρραβώνας γίνεται σε στενό οικογενειακό κύκλο με φαγοπότι και μαντινάδες, όπως π.χ. τις εξής: Απόψ' αρραβωνιάζομαι με σένα κοπελιά μου και τη χαρίζ' ολόψυχα σε σένα την καρδιά μου
Απόψ' αρραβωνιάζομαι κι ο Θιός να μ' αξιώσει να βρω κουμπάρο άξιο να μας εστεφανώσει
Ήρθε ο καιρός οι δυο καρδιές να σμίξουνε ομάδι κι η μια τσ'αλλής να δώσουνε τσ' αγάπης το σημάδι
Νύφη δε θέμε πλούτη μεις μόνο την ομορφιά σου απου 'χει το κορμάκι σου και η σεμνή καρδιά σου
Στις ακριβές σας τσι χαρές να ξαναμαζωχτούμε κι από τα βάθη τση καρδιάς πάλι να ευχηθούμε
Β)Το κάλεσμα, τα κανίσκια, τα προικιά και η συμφιλίωση (εκεχειρία) Μερικές μέρες πριν από το γάμο , ο πατέρας της νύφης και του γαμπρού στέλνουν κάποιο, τον λεγόμενο «καλεστή»,για να ανακοινώνει σε συγγενείς και φίλους την ημερομηνία και τον ιερό ναό του γάμου και συνάμα να τους προσκαλέσει για το μυστήριο. Σήμερα ο καλεστής δίδει τα προσκλητήρια του γάμου. Καλούνται απαραίτητα όλοι οι συγγενείς μέχρι δεύτερα ξαδέλφια, όλοι οι γείτονες και όλοι οι φίλοι, καθώς και οι αρχές (πρόεδρος, δήμαρχος, αστυνόμος κ.τ.λ.). Αν υπάρχει έριδα μεταξύ γαμπρού ή νύμφης με κάποιον από τους καλεσμένους, γίνεται συμφιλίωση (ανακωχή, δηλαδή κάτι ως η «Ολυμπιακή εκεχειρία»). Άρχοντας θεωρείται εκείνος ο πατέρας που καλεί στο γάμο του όλο το χωριό. Μέχρι την ημέρα του μυστηρίου οι συγγενείς και οι φίλοι στέλνουν δώρα, τα λεγόμενα "κανίσκια" που είναι ένα καλάθι με λάδι, τυρί, κρασί και πατάτες. Δίδονται και τα καλούμενα «χαρίσματα» (φάκελοι με χρήματα) ή ακριβά είδη σπιτιού, ώστε το νέο ζευγάρι να βοηθηθεί στο στήσιμο του νέου σπιτιού τους. Σε όλους τους καλεσμένους, οι γονείς του γαμπρού και της νύφης προσφέρουν απαραίτητα μια κουλούρα με υπέροχο στολισμό, που φτιάχνεται μόνο σ' αυτές τις περιπτώσεις, καθώς και ένα κομμάτι κρέας, αν ο γαμπρός είναι βοσκός. Όταν οι καλεσμένοι φέρουν τα δικά τους «προυκιά» στο σπίτι που θα μείνει το νέο ζευγάρι, τους προσφέρεται κρητικό κέρασμα, δηλαδή καρύδια, αμύγδαλα, νόστιμες σπιτικές δίπλες με μέλι (ξεροτήγανα), τσικουδιά ή κρασί κ.α.
Γ)Το στόλισμα του κρεβατιού και το άπλωμα των ρούχων Αφού φέρουν οι καλεσμένοι τα κανίσκια ή άλλου είδους δώρα, η νύφη εκθέτει όλη την προίκα της, τα προυκιά της και ιδιαίτερα τα κεντητά και τα υφαντά της, για να περάσουν όλοι οι χωριανοί και να τα δουν. Παράλληλα η νύφη με τις φίλες της στολίζει και το κρεβάτι όπου θα κοιμηθεί με το γαμπρό. Απαραίτητα το «κατωσέντονο» είναι λευκό, για να φανεί η παρθενιά της.
Δ) Το στόλισμα της νύφης και του γαμπρού Πριν ξεκινήσουν η νύφη και ο γαμπρός για την εκκλησία προκειμένου να πραγματοποιηθεί το μυστήριο γίνεται το στόλισμα της νύφης από τις φίλες της, καθώς και το ξύρισμα – στόλισμα του γαμπρού, κατά την ώρα των οποίων λέγονται ωραίες μαντινάδες, όπως: Αστράφτει στον ήλιο ο χρυσός και μες τη νύχτα ταʼ άστρο Αστράφτει και η νύφη μας στο νυφικό της άσπρο.
Πρώτα απ΄όλα εύχομαι, με τις ευχές αρχίζω Η ώρα η καλή να ʽρθει τώρα που σε στολίζω.
Ντύσου στολίσου μερακλή γαμπρέ και ξεκινούμε Κι η νύφη αναμένει σε κι ας μη καθυστερούμε
Όμορφη που ʽναι η νύφη μας, όμορφος κι ο γαμπρός μας Πραγματικά ταιριαστό που ʽνα το ανδρόγυνό μας
Ε) Ο γάμος, ο αντίγαμος και το ψίκι Αν η νύφη είναι από άλλο χωριό ή από απομακρυσμένη γειτονιά, γίνεται το λεγόμενο «ψίκι». Δηλαδή νέοι φεύγουν από το σπίτι του γαμπρού με άλογα ή ημίονους, συναγωνιζόμενοι ως τις ιπποδρομίες, και πάνε στο σπίτι της νύφης να της ανακοινώσουν το ευχάριστο νέο, δηλαδή ότι ο γαμπρός δεν αθέτησε την υπόσχεση του για το γάμο, καθώς και ότι πρέπει να έρθει με τους καλεσμένους της στην καθορισμένη εκκλησία όπου θα γίνει ο γάμος. Ο πρώτος καβαλάρης που θα φέρει τη χαρμόσυνη είδηση στη νύφη παίρνει μια ωραία κουλούρα από τα ίδια της τα χέρια και αυτή στη συνέχεια βάζει στο κεφάλι του αλόγου ένα άσπρο κρουσσαλιδάτο μαντίλι (τα κρόσσια στο άσπρο μαντίλι είναι τα δάκρυα της χαράς και στο μαύρο τα δάκρυα της λύπης) και στη συνέχεια ο νικητής με το άλογό του πάει μπροστά και οδηγεί τη νύφη με την πομπή των μεταφορικών μέσων στην εκκλησία όπου θα τελεστεί το μυστήριο Αν η νύφη είναι από το ίδιο χωριό με το γαμπρό τότε,ο γαμπρός με τον κουμπάρο-σύντεκνο και τους καλεσμένους πάνε με πομπή στο σπίτι της νύφης για να την πάρουν και να την οδηγήσουν στην εκκλησία. Δεν πάνε στην εκκλησία οι γονείς του γαμπρού. Αυτοί θα παραμείνουν σπίτι αναμένοντας το γιο τους να φέρει τη νύφη ευλογημένη. Μπροστά στην πομπή πάνε τα μουσικά όργανα, όπου οι οργανοπαίκτες λένε νυφικούς σκοπούς και μαντινάδες και το έναυσμα για να ξεκινήσει η πομπή, δίδει ο πατέρας ή ο μεγάλος αδελφός με το ρίξιμο τριών μπαταριών (ριπών, μπαλωθιών) από τρία διαφορετικά όπλα και λέγοντας «Ει στο όνομα του πατρός και του υιού και του Αγίου πνεύματος - η ώρα η καλή παιδί μου». Η μάνα είτε από χαρά είτε από λύπη που χάνει τον κανακάρη της σπαρταρά από συγκίνηση. Φτάνοντας ο γαμπρός με τον κουμπάρο στο σπίτι της νύφης, μια μαντινάδα τραγουδισμένη από γλυκιά γυναικεία φωνή πείθει την οικογένεια της νύφης να ανοίξει την πόρτα, που μέχρι τότε παραμένει κλειστή.
Ανοίξετε την πόρτα σας να δείτε το γαμπρό μας που'ναι στολίδι και πρεπιά στο σόι το δικό μας.
Ανοίξετε την πόρτα σας να δείτε το γαμπρό μας και αν έχετε παράπονο να μας το πείτε εμπρός μας
Νύφη, άνοιξε την πόρτα σου γιατί ο γαμπρός αναμένει, Για να του δώσεις την καρδιά, με πέπλο στολισμένη
Και από μέσα από το σπίτι της νύφης ακούγεται: Άγια να είναι η στιγμή, κάνομε το σταυρό μας κι ανοίγομε την πόρτα μας στο ζηλευτό γαμπρό μας
Αφού ανταλλάσσονται φιλιά, μαντινάδες, ευχές και πειράγματα βγαίνει η νύφη, συνοδευόμενοι από τους γονείς ή το μεγάλο αδελφό, και καλοδέχεται το γαμπρό με ένα γλυκό ερωτικό φιλί στο στόμα. Ακολούθως το χτύπημα της καμπάνας ειδοποιεί τους μελλόνυμφους πως πρέπει να κατευθυνθούν προς την εκκλησία. Ο γαμπρός, μετά από αυτό, βάζει δεξιά του τη νύφη και ξεκινούν. Μπροστά πάνε τα όργανα, μετά το ζευγάρι και μετά οι καλεσμένοι με τα όπλα τους και το ρύζι ή στάρι που θα ρίξουν στην εκκλησία συμβολικά,για να «ριζώσει» το νέο ζευγάρι. Στη τελετή, αν η νύφη πατήσει το γαμπρό στο πόδι (κατά τη στιγμή που λέει ο παπάς «η δε γυνή να φοβείται τον άντρα», που η πραγματική ερμηνεία του είναι «η δε γυνή να σέβεται τον άνδρα»), ο γαμπρός έχει δικαίωμα να «σχολάσει» το γάμο. Μετά τη τελετή,το ζευγάρι οδηγείται πάλι με πομπή στο σπίτι του γαμπρού, όπου η μητέρα του τους καλοδέχεται, ταΐζει τη νύφη μελοκάρυδο και χαράζει σταυρό στη πόρτα, ενώ η νύφη χύνει μέλι στην είσοδο και σπάει ένα ρόδι, για να γίνει ο γάμος γλυκός σαν το μέλι και καρπερός σαν το ρόδι. Ο πατέρας από χαρά βαρά τουφεκιές και τα όργανα παίζουν. Πρόβαλε μάνα του γαμπρού και πεθερά της νύφης Να δεις τον όμορφό σου γιο μια κόρη που τη φέρνει
Νύφη να μπεις στ'αρχοντικό με το δεξί σου πόδι και να σκορπίσεις ύστερα κατάχαμα ένα ρόδι.
Νύφη στο σπίτι που θα μπεις δίχως κουβέντα άλλη η ευτυχία κι η χαρά να ναι με το τσουβάλι. Το γλέντι ξεκινά με τραγούδια που λέει πρώτο το ζευγάρι και συνεχίζεται με χορό και φαγοπότι μέχρι το πρωί. Έπιασε η νύφη στο χορό κι όποιος τη συνοδεύει να ρίχνει καλορίζικα στον τόπο που χορεύει.
Την επόμενη μέρα, μόλις ξυπνήσει το ζευγάρι και δείξει το σεντόνι, γίνεται ο «αντίγαμος». Δηλαδή ακολουθεί ένα νέο πανηγύρι.
